تاثیر بحران بزرگ دهه 1930 بر مهم ترین شاخص های اقتصاد ایران در آن دوره

با سقوط ناگهانی قیمت ها در بورس نیویورک در دوم آبانماه 1308 ( 29 اکتبر 1929) بحران بزرگ از آمریکا آغاز و حالت رکود بر اکثر امور اقتصادی جهان مستولی شد. اقتصاد ایران نیز از این بحران در امان نبود و به اشکال مختلف اکثر متغیرهای اقتصادی از آن متاثر شدند. مطالعه اثرات بحران مذکور بر اقتصاد ایران می تواند درسهایی برای سیاستگذاری در مواقع مشابه باشد. در این تحقیق با روش داستان سرایی سیستماتیک و بررسی تاریخ اقتصادی بحران در ایران، اثر بحران بزرگ بر چند متغیر اقتصادی از جمله نرخ ارز، تجارت خارجی، ایجاد انحصارات و تشکیل شرکتهای دولتی، تورم و بودجه تحلیل شده است. مطابق نتایج تحقیق پس از این بحران، قیمت نقره کاهش یافت و این عامل باعث سقوط ارزش قران در ایران شد زیرا ارزش قران در آن زمان برحسب وزن نقره ی موجود در آن سنجیده می شد. با کاهش ارزش قران نسبت به لیره استرلینگ قدرت خرید بین المللی ایران به شدت کاهش یافت. دولت برای حل این مشکل سیاست تازه ای را طراحی نمود که قبل از آن در اقتصاد ایران سابقه نداشت. از جمله تصویب قانون اجازه تفتیش و نظارت در خرید و فروش ارزهای خارجی و تغییر پایه پول ایران از نقره به طلا بود. کنترل نرخ ارز و کنترل تجارت خارجی دو سیاست اصلی دولت برای عبور از بحران بود که عصر تازه ای در اقتصاد ایران به حساب می آید. بحران بزرگ 1929 بر سیاست های بازرگانی و ارزی ایران بسیار تاثیر گذار بود. بدون تردید این بحران در کنترل نرخ ارز و مداخله مستقیم دولت در تجارت خارجی نقش تعیین کننده داشت. ورود دولت در کنترل ارز و انحصار تجارت خارجی، دولت را به سوی ایجاد انحصارات و تاسیس شرکتهای دولتی سوق داد. جدا از درآمد زایی این سیاست دولت، کنترل تجارت خارجی و تاسیس شرکتهای دولتی برای تولید و صدور کالاها مشکلات سختی را پیش پای اقتصاد ایران گذاشت. دولت توانست با خلق پول بودجه لازم را برای ساخت طرح های عمرانی بدست آورد اما کشور را با تورم بی سابقه روبرو ساخت. میزان اسکناس های منتشره از سال 1311 تا 1320 بیش از ده برابر افزایش یافت و نزدیک به همین میزان دولت و موسسات عمومی از بانک ملی وام گرفتند. همین پدیده به خوبی افزایش سطح عمومی قیمت ها را از سال 1913 تا پایان دوره سلطنت رضا شاه توضیح می دهد. افزایش حجم پول و استقراض از بانک ملی در کنار انبساط بودجه دولت منابع لازم را برای رشد اقتصادی فراهم آورد. بودجه دولت در این دوره چهار برابر شد. در سالهای نخست بودجه نظامی اولویت نخست دولت بود اما بتدریج وزارتخانه های اقتصادی و طرح های عمرانی بویژه در زمینه راه تبدیل به اولین اولویت دولت شد. گسترش شبکه حمل و نقل و امنیت دو شرط مهم برای رشد اقتصادی بودند که در این دوره بهبود اساسی یافتند.